Wiecie że kocham się w kostiumie.
Historycznym.
Regionalnym.
Dla mnie temat ten rozpoczął się w grudniu 2014, kiedy to Regionalny Zespół Dolina Popradu z Piwnicznej Zdroju, pozyskał środki z Województwa Małopolskiego potrzebne na rekonstrukcje tego typu nakrycia głowy z puli dofinansowań sygnowanych "Mecenasem Małopolskim".
Miałam zostać głównym wykonawcą rekonstrukcji, oraz pomocą w całym procesie realizowania finansowanego projektu (badania, opracowanie ich, wykłady, prezentacje).
Zacznijmy jednak od początku.
Kim i czym są Czarni Górale. Jest to grupa zamieszkująca zewnętrzny łuk Karpat Zachodnich. Dokładnie Dolinę Popradu (rzeka Poprad), w powiecie Nowosądeckim, w woj. Małopolskim.
Opis Czarnych górali mógłby zająć parę potężnych postów, dlatego teraz ograniczę się tylko do wskazania miejsca, wskazania sztandarowych przykładów krzewienia kultury materialnej i niematerialnej Czarnych Górali:
i nadmienienia, że cechą charakterystyczną tej grupy są ciemnobrązowe hołośnie i gunie męskie oraz błękiciory (spódnice) kobiece.
Czym jest chusta czepcowa?
Jest to nakrycie głowy mężatki, zakładane pierwszy raz podczas weselnych oczepin pannie młodej. Sygnatura stanu małżeńskiego kobiet, będąca częścią ubioru mężatki na terenie całej polski. Występuje również na Słowacji, Czechach, Węgrzech, Rumuni i dalej.
Chusta czepcowa Zalipie- krakowskie
Zakładanie chusty czepcowej na weselu. Dwie starsze kobiety mają już takie na głowie. Mogiliany- krakowskie.
Chusta czepcowa kujawskie.
Chusta czepcowa Lachów Sądeckich.
Chusty czepcowe to duże kwadraty, od metra wzwyż szerokości jednego boku. Płócienne lub tiulowe, haftowane w wzór kwiatowy na dwóch brzegach, z obfitym i rozbudowanym wzorem w głównym narożniku.
Chust czepcowych, nie należy mylić z czepcami, które również często
skomplikowanie zawijane i upinane mają odmienny rozkład zdobienia, choć
również haftowany.
Dla porównania z powyższymi czepiec mieszczki Muszyńskiej, znajdujący się na wystawie stałej Muzeum Regionalnego "Państwa Muszyńskiego" w Muszynie. http://www.mgok.muszyna.pl/pl/43297/0/Muzeum.html
Zespół Dolina Popradu dysponował wyłącznie jedną sztuką chusty czepcowej, będącej własnością prywatną, mocno uproszczoną w kształcie i zdobieniach.
Niestety wzorem dla nowych był tylko jeden z zachowanych przykładów chusty, który znajduje się w Muzeum Regionalnym w Piwnicznej Zdroju (http://muzea.malopolska.pl/muzeum/muzeum-regionalne-tmp-w-piwnicznej-zdroju)
Niestety dlatego, że posiłkowanie się jednym tylko przykładem jest niewystarczające dla badań, analizy porównawczej i wysnucia wniosków na ile wzór jest typowy dla regionu, a na ile napływowy. W prowadzeniu badań i poszukiwań sytuacja ta postawiła wiele zagadnień i pytań, które nie mogą być na dzień dzisiejszy przeze mnie rozwiązane.
Obiekt muzealny liczy sobie 98x97cm i składa się z haftowanej części na batyście bawełnianym z dosztukowaną częścią z szyfonu tiulowego bawełnianego.
Haft wykonany jest techniką najbliższą tej Richelieu, ale są w niej elementy ludowego haftu dziurkowanego i podszycia tiulem największych z kwiatów (róż i poziomek).
Niestety w muzeum nie mieliśmy gdzie i jak bezpiecznie rozłożyć tak dużej połaci materiału, dlatego nie widać całości.
Czerwonymi znakami zakreśliłam ubytki i zmiany.
Linia prawego brzegu chusty jest ucięta w połowie wzoru. Podobnie jak na zdobnym narożniku, chusta jest sztukowana.
Doszycie szyfonu z pewnością jest wtórne.
Haft podszyty jest zawinięciem z dalszej części składowej, dawnej budowy chusty.
Na zimę 2014 stan chusty określiłam na dobry. Materiał nosi na sobie zniszczenia wynikające wyłącznie z działań mechanicznych (złe przechowywanie byłych właścicieli, odbite plamy rdzy, nadprucia i dziurki wynikające z użytkowania).
Datowanie w tym wszystkim jest najgorsze i zastanawiałam się czy w ogóle dla swojego bezpieczeństwa nie pominąć tej kwestii w tym poście.
Haft sam w sobie może być z 2 połowie XIX wieku. Ale przeróbki mogły być wykonane w 1 połowie XX wieku. Czemu nie później? Ponieważ po II Wojnie Światowej chusty wypadły z użytkowania. Do lat '70 XX w. chodzono w nich jeszcze podczas procesji, jako ozdoba kobiet noszących feretrony- wiadomość ta jest przekazem ustnym. Ze swoją wiedzą, którą sięgnęłam aż do regencyjnych wzorów pasowych haftów, nie jestem w stanie wskazać pewnej ćwierci wieku, w którym chusta mogła by być wykonana.
Dla ciekawostki jednak:
Dla ciekawostki jednak:
Muślinowa suknia z 1810 roku, z drobnym pasowym haftem kwiatowym. Oczywiście to tylko luźny przykład, ciąg skojarzeń które nasunęły się podczas opracowywania zabytku jakim jest sama chusta i usilne poszukiwanie analogii, pozwalające ją wydatować. (źródło- https://pl.pinterest.com/pin/462604192951032480/)
Więc jeszcze coś.
Regency Needlework Pattern 2 Feb 1812 #38 of R.Ackermann's Repository of Arts.
Regency Needlework Pattern 4 April 1813 #62 of R.Ackermann's Repository of Arts.
Podkreślam, że są to jedynie luźne skojarzenia, ponieważ nie dysponuje żadnymi przesłankami, które mogły by potwierdzić o możliwościach czerpania inspiracji z podobnych wzorników i haftach regencyjnych sukien na batystach i muślinach.
Jednak są one we wzornikach, tak jak w oryginale muzealnym w kwiatach i prześwitach podszywane tiulem.
Regency Needlework Pattern 7 July 1812
Część oryginału chusty czepcowej z Piwnicznej.
Wzorniki do haftów nie są wytyczną, ponieważ funkcjonowały od czasów wydania do obecnych i nawet ja z nich korzystam do współczesnych realizacji. Są one jednak (wg. mnie) najniższym progiem od którego możemy zacząć datowanie obhaftowanej części. Być może wyrwę się z podobną teorią, ale w moim pojmowaniu jednak nigdy nie ma czegoś z niczego, a zwłaszcza w sztuce ludowej. Sam haft i wzór oryginału jest wyrafinowany i niepodobny do ciągłych, prostych, kolorowych haftów na guniach męskich, czy pojedynczych i zgeometryzowanych kluczy rycerskich, jakie używane są w Dolinie Popradu zamiast parzenicy.
Istnieje jeszcze jeden wzór do którego Piwniczańska chusta może, a nawet musi być porównywana.
Chusta Krakowska.
ekspozycja stała Muzeum Etnograficznego w Krakowie
ekspozycja stała Muzeum Etnograficznego w Krakowie
ekspozycja stała Muzeum Etnograficznego w Warszawie
ekspozycja stała Muzeum Etnograficznego w Warszawie
Chusty Krakowskie jednak są wykonywane głownie haftem dziurkowanym. Charakterystyczne prześwity tworzące piękny ażur na karku i efektowny wianek upięcia na głowie przez skronie, jest podobny jak w chuście Piwniczańskiej, z tym jednak, że Piwniczańska podszyta tiulem jest dużo delikatniejsza w odbiorze, a jaj transparentność bardziej ulotna.
Układ i prowadzenie haftu w obu przypadkach są identyczne. Nawet to że haft wykonany jest na batyście, a nie tak jak u najbliższym Piwnicznej Lachom Sądeckim, które chusty haftują na cienkim płótnie lnianym.
Jestem bardzo zadowolona z tego, że udało mi się kupić na rekonstrukcje batyst o takiej samej gramaturze i splocie jak oryginał.
Wzór w skali 1:1 opracowałam na podstawie oryginału.
Haft wykonany został nićmi bawełnianymi niemerceryzowanymi.
Element pasowy haftu brzegu chusty (góra) prawy i (dół) lewy. Wymiary obu to 8x9cm
Rozmyślnie wykonaliśmy chustę w jednym kawałku batystu nie sztukując rekonstrukcji szyfonem. Przemawiały za tym dwa technologiczne argumenty. Pierwszym jest to, że nie wiemy jak bardzo oryginał został zmieniony i czy szyfon zastępuje całkowicie uszkodzoną część nagłowną. Czy jest to pojedynczy wypadek czy reguła. Drugim jest horrendalna cena szyfonu batystowego. Batystową całością zabezpieczyliśmy się zarówno przed ogromnym wzrostem ceny wykonania, jak i późniejszym efektom badania tematu, gdzie rekonstrukcje zawsze można zesztukować. Pomijam fakt iż całośc batystowa jest wygodniejsza w użytku i utrzymaniu przez nową właścicielkę.
Piwniczańska chusta, podobnie jak Krakowska jest związywana w płaski guzełek nad czołem. Sporo czasu zajęło nam znalezienie źródła na typ wiązania chusty czepcowej, zwłaszcza że od Krakowa aż po Słowację, istnieje wiele tego sposobów.
Tytuł rozdziału: Podgrupa Piwniczańsko- Ryterska
"Kobiety nosiły się tam samo jak i gdzie indziej. Różnica polegała na sposobie wiązania tiulowego czepca na głowie. Bowiem w okolicy Piwnicznej, Rytra i Bączy wiązano czepiec wprost na głowie, zostawiając guz powstały z wiązania z przodu, a reszta obszaru góralskiego wdziewała czepce "upinane" szpilkami, bez guza z przodu a tylko z upięciem tiulu w formie tarczy na czole. Czepiec taki można było nosić aż do zabrudzenia. Dopiero wówczas go rozpinano, prano i na powrót upinano."
Cholewa M.Cz., Stroje ludowe ziemi sądeckiej- rozwój stroju ludowego i jego zasięgi terytorialne, Lublin 1946,wyd. z zasiłku Ministerstwa Oświaty, s.17
"Kobiety nosiły się tam samo jak i gdzie indziej. Różnica polegała na sposobie wiązania tiulowego czepca na głowie. Bowiem w okolicy Piwnicznej, Rytra i Bączy wiązano czepiec wprost na głowie, zostawiając guz powstały z wiązania z przodu, a reszta obszaru góralskiego wdziewała czepce "upinane" szpilkami, bez guza z przodu a tylko z upięciem tiulu w formie tarczy na czole. Czepiec taki można było nosić aż do zabrudzenia. Dopiero wówczas go rozpinano, prano i na powrót upinano."
Cholewa M.Cz., Stroje ludowe ziemi sądeckiej- rozwój stroju ludowego i jego zasięgi terytorialne, Lublin 1946,wyd. z zasiłku Ministerstwa Oświaty, s.17
Jak wiązać Piwniczańską/Czarnogóralską chustę czepcową?
01. Składamy chustę na trójkąt, licem/prawą stroną haftu do siebie. Górną krawędź zaginamy 1 raz by uzyskać listwę.
02. Odwracamy chustę na lewą stronę i ponownie, 2 raz zaginamy górną listwę. Jest ona potrzebna konstrukcyjnie do mocniejszego mocowania na linii czoła-skroni-potylicy, oraz do mocniejszego podkładu pod supeł.
03. Zakładamy chustę na głowę. Najlepiej jeśli ubierana w nią kobieta, przyciśnie palcami na środku czoła miejsce styku materiału z głową. Nie pozwoli się to chuście podczas wiązania przesuwać. Lepiej też będzie przy podobnym punkcie kontrolnym zawijać ją pod spodem na zakładkę.
04. Dla ułatwienia zdobiony, obhaftowany róg można wywinąć na głowę by odsłonić sobie potylice. Na niej, na zakładkę zawijamy rogi poskładane w materiale tak, że utworzyły nam one wcześniej listwy.
05. Końce wiążemy nad czołem w podwójny supeł, chowając pod nimi ciasno włosy. Pozostałe z supła różki, wciskamy końcami pod listwę.
Wszystko powinno utrzymywać się na głowie bez szpilek. Tym bardziej, że tylko obwiązana w koło głowy poskładana listwa pełni funkcje nośną. Pozostawiony z reszty chusty welon będąc batystowym jest na tyle lekki, że nie ciągnie.
Prace zaczęto w grudniu 2014. Ale dopiero w sierpniu udało mi się oddać ostatnią z chust (do wykonania miałam trzy).
Na stworzenie jednej zużyłam 20 motków muliny, tj. 960 metrów nici pojedynczej i potrzebowałam na to 352 godziny, tj. prawie 15 dni non stop haftowania.
Kolejnych już nie mierzyłam, ani nie liczyłam. Zeszło na prawdę długo w akompaniamencie innych obowiązków.
Jak już wcześniej wypominałam, projekt wykonania chust nie zaliczał tylko samej rekonstrukcji. Przy okazji prac wewnętrznych, zorganizowany został wykład i pokaz.
wiązanie chusty czepcowej na żywej modelce
W sierpniu 2016 z ramienia Stowarzyszenia Towarzystwa Przyjaciół Piwnicznej, zorganizowane zostały warsztaty haftu chust czepcowych Górali Nadpopradzkich. Spotkałyśmy się w sporej grupie i każda z uczestniczek rozpoczęła wykonanie podobnej chusty.
Temat więc nie gaśnie i rozrasta się na inne jednostki i inne działania.
Chusty powoli wracają na głowy mężatek w Piwnicznej i jej przysiółkach. Mam nadzieje- i na to kładliśmy największy nacisk- by chusty na nowo i na stałe wróciły do kompletu stroju Czarnych Góralek.
Pochwalę się nieskromnie, że w trzeciej chuście nawet ja, jej wykonawca, podczas prasowania i upinania miałam problemy by rozpoznać stronę prawą od lewej w hafcie. Tym bardziej że wykonanie tego haftu jest całkowicie bez supełkowe. Początek i koniec nici wpuszcza się pod ścieg haftu, lub pozostawia do podłapania i schowania przez kolejną wciągniętą na igłę nić. Wymaga tego sam haft, który jest tak drobny, że żyłki w liściach liczyły sobie do 0,7mm szerokości.
W poście pominęłam szczegóły pojedynczych rozmiarów, dokładnego rodzaju nici i całej palety pośrednich informacji, które post uczyniły by wyłącznie rozwlekłym.
Jeśli kogoś temat interesuje szerzej, zapraszam do wiadomości prywatnej na mojego funpage facebookowego https://www.facebook.com/tworysztuki/
Proces badań i wnioski opieram wyłącznie na wykształceniu historyka sztuki. Wnioski nie były konsultowane z żadnym etnografem.
Post ten jest pierwszą "publiczną" publikacją na ten temat i jak niejednokrotnie podkreślałam powyżej, wymaga dalszej systematyzacji i poszukiwań analogii.
Wiadomości tu zawarte nie są obowiązujące, ani na dzień dzisiejszy stałe.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz